میراث آریا: مراسم سیاپوشی، مشعل‌گردانی، علم‌گردانی، گلدسته و تابوت‌گردانی، سقایی، شووی یا شبی گردونی، چاووشی، محتشم‌خوانی، سینه زنی ودورخوانی، زنجیر زنی، نوحه بحرطویل، نوحه جوش پاوکا، نوحه شنستکا، روضه‌خوانی زنان و نذورات مختلف پخت حلیم و شعله زرد، امتناع مردم سیستان از پخت غذا در سه روز قبل از واقعه عاشورا، پشت‌بام رفتن ریش‌سفیدان و تلاوت قرآن و ذکر دعا برای اعلام رسیدن ماه محرم و برگزاری مجالس روضه و عزاداری در منازل از جمله آداب خاص مردم سیستان در ماه محرم و ۱۸ روز پس از آن است.
تاسوعا -عاشورای حسینی در سیستان
در عزاداری تاسوعا و عاشورا که از بامداد آغاز و تا عصر ادامه دارد هیات‌ها با حرکت از مقابل حسینیه‌ها و تکایا با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی به سمت امامزاده‌ها و گلزار شهدا هر منطقه رفته و در این محل به عزادارای می پردازند. خیل عظیم جمعیت که یک پارچه سیاه‌پوش هستند شور خاصی به آیین عزاداری می‌دهند و بیشتر خیابان‌های منتهی به امامزاده‌ها و گلزار شهدا مملو از سوگوارانی است که در دسته‌های سینه‌زن و زنجیرزن حرکت می‌کنند.
یکی از رسوم سیستانی‌ها موضوع ( چووه شی یا چاووشی) است که عموماً یکی از پیرمردان یا مداحان با صدای حزن‌انگیز و زیبا اشعاری در راستای قیام عاشورا را می‌خواند و مردم و جمعیت را آماده سینه‌زنی و شروع مراسم می‌کند. در بین سیستانی‌ها مرسوم است که از شب چهارم محرم به بعد از حسینیه‌ها، دسته‌های عزا به صورت سینه‌زنی و زنجیرزنی برای عرض تسلیت به مساجد و تکایای دیگر می‌روند، آنچه در این بین خیلی مهم و حزن‌انگیز است زمان رسیدن دو دسته زنجیرزنی به هم است که مداحان و پیرغلامان با خواندن اشعاری به صورت «بحث و بیت» (نوحه و پاسخ نوحه) اجرا و همچنین به همدیگر بابت عزای حسینی تسلیت می‌گویند که این صحنه بسیار حزن‌انگیز است.
ظهر روز تاسوعا و عاشورا
عزاداران در این روز بهترین غذای خود را تهیه و آن را پس از قرار دادن در سینی‌های بزرگ، روی سر می‌گذارند و به حسینیه‌ای که سینه و زنجیرزن‌ها مشغول برگزاری مراسم هستند، می‌برند، ساعت ۱۲ ظهر در حسینیه باز می‌شود و مردم در صف‌های طولانی، با سینی‌هایی برسر که پر از نذورات است وارد حسینیه می‌شوند و از عزاداران پذیرایی می‌کنند.
در سیستان اکثرا تا روز دهم غذاهای نذری مردم را «قلور» تشکیل می‌دهد و در روز عاشورا با قیمه از سوگواران پذیرایی می‌شود.
در این شب مردم به مساجد می‌روند و چراغ‌ها را خاموش می‌کنند و در نور شمع به سوگواری می‌پردازند و با شله زرد و آش رشته از سایر عزداران پذیرایی می‌کنند.
«خیمه‌سوزان» نمایش اوج مظلومیت اهل بیت(ع)
ظهر عاشورا آیین «خیمه سوزان» نیز با حضور عزاداران و سوگواران حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) در شهرهای مختلف منطقه سیستان برگزار می‌شود. در آیین خیمه‌سوزان، تعزیه حادثه عاشورا به یاد مظلومیت و غربت سید و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) و ۷۲ یار باوفایش به اجرا در می‌آید و عزاداران در سوگ این حادثه عظیم اشک ماتم می‌ریزند.
در این مراسم به یاد آتش‌گرفتن خیمه‌های سید و سالار شهیدان در حادثه عاشورا، آیین خیمه‌سوزان اجرا می‌شود و خیمه‌هایی به صورت نمادین به آتش کشیده می‌شود تا اوج مظلومیت اهل بیت(ع) به نمایش درآید.
تابوت‌گردانی
عاشورا را می‌توان از جمله بزرگ‌ترین آیین‌های دینی مردم سیستان دانست. از مهم‌ترین بخش‌های این آیین تابوت‌گردانی است که به منزله تشییع پیکر امام حسین (ع) در این روز است. تابوت‌گردانی در نقاط مختلف کشور در اشکال و صورت‌های گوناگونی دیده می‌شود، به گونه‌ای که می‌توان گفت بر اثر اشاعه فرهنگی، این آیین گسترش یافته و متناسب با محیط، شکل و نام خاصی به خود گرفته است. به عنوان یکی از مواریث فرهنگی طی دوران متمادی به تدریج شکل گرفته و به صورت سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
شناخت ارزش‌های نهفته در تابوت گردانی به عنوان مظهر تشخص اجتماعی و وحدت آیینی مردم، اهمیت مطالعه آن را دوچندان می‌کند. قدمت برگزاری این آیین، نشان‌دهنده همبستگی فرهنگی، وفاق مذهبی و عدم موجود گروه‌بندی‌ها و تنازعات قدرت در میان ساکنان سیستان بوده است.
سقایی و سقاخوانی
سقاخوانی اوج ارادت مردم این خطه را به حضرت ابا عبدالله (ع) نشان می دهد بطوری که در این ایام ارادتمندان به امام حسین (ع)در حالی که با یک دست مشک آب و با دست دیگر کاسه ای در دست دارند به یاد تشنه لبان کربلا، عزاداران را سیراب می کننداز سوی دیگر سقا شدن نیز نشان دهنده اوج ارادت مردم این خطه به حضرت ابا عبدالله (ع) است، به‌طوری که در ایام حرکت دسته‌های عزادار و سینه زن برخی افراد با حمل آب، عزاداران را سیراب می کنند. برخی از سقاها در گذشته اشعاری سوزناک از تشنگی خاندان رسول الله (ص) در قالب مرثیه‌سرایی می‌خواندند.
علم و علامت‌گردانی
علَم در عزاداری حسینی از ابزارهایی است که در هیأت‌ها و دسته‌های مذهبی به کارگرفته و از نشانه‌های گروه‌های عزادار محسوب می‌شود. علَم در حقیقت به عنوان سمبلی برای تداعی کردن واقعه کربلا طراحی شده است نشانه‌هایی مانند دست بریده یا شاخه‌های نخل، ابزارآلات جنگ مانند سپر و شمشیر و یا تزئین یک چوب بلند با پارچه‌های سبز و قرمز و نصب ابزارآلات جنگی و ... از علَم‌های اصیل محسوب می‌شود. در اصطلاح عزاداری حسینی، نام علم و علامت، نشانه خاصی است که هر هیئت و دسته، ویژه خود دارد و آن را از دسته‌های دیگر متمایز می‌سازد عزاداری شهادت حضرت اباعبدالله یکی از مراسم‌ها و شعائر دینی ما شیعیان بوده و منحصر به یک مراسم آیینی صرف نیست بلکه دارای یک بار معنایی، فکری و فرهنگی گسترده‌ای است.
اهمیت فوق‌العاده‌ای که این مراسم مذهبی در جامعه ما دارد بر کسی پوشیده نیست و تنها در یک جمله می‌توان از آن به عنوان مراسمی راهبر در اندیشه و عمل شیعیان نام برد.
گزارش از سید مجتبی طباطبایی‌زاده
انتهای پیام/
نظر شما